Nieswoiste choroby zapalne jelit

Nieswoiste choroby zapalne jelit (ang. Inflammatory bowel disease – IBD) to grupa stanów zapalnych okrężnicy i jelita cienkiego. Choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego to najczęstsze choroby zapalne jelit. Choroba Leśniowskiego-Crohna dotyczy jelita cienkiego i jelita grubego, a także jamy ustnej, przełyku, żołądka i odbytu, podczas gdy wrzodziejące zapalenie jelita grubego dotyczy przede wszystkim jelita grubego i odbytnicy.

Choroby te są poważnym problemem zdrowotnym rzutującym nie tylko na codzienne funkcjonowanie (obniżenie komfortu życia), ale również stanowią realne zagrożenie dla zdrowia, a w skrajnych przypadkach nawet życia. Podstawowym celem leczenia jest jak najdłuższe utrzymanie remisji choroby. Ważną częścią terapii jest również zapobieganie działaniom niepożądanym leczenia, ale też minimalizowanie powikłań zdrowotnych będących konsekwencją aktywnej formy choroby. Istotne jest też trzymanie się zdrowych nawyków w czasie remisji, aby nie popadać w skrajności, pogarszające stan chorego w innych rejonach zdrowia.

Mimo że choroby Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego są bardzo różnymi chorobami zapalnymi jelit, obie mogą objawiać się dowolnym z następujących objawów: ból brzucha, biegunka, krwawienie z odbytu, ciężkie skurcze wewnętrzne, skurcze mięśni w okolicy miednicy i utrata masy ciała. Niedokrwistość jest najczęstszym powikłaniem pozajelitowym choroby zapalnej jelit. Powiązane dolegliwości lub choroby obejmują m.in. zapalenie stawów, piodermię zgorzelinową, pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych i choroby tarczycy. Zgłaszano również powiązania z zakrzepicą żył głębokich i zapaleniem oskrzelików płuc. Rozpoznanie polega na ogół na ocenie markerów zapalnych w kale, a następnie kolonoskopii z biopsją zmian patologicznych.

Nieswoiste choroby zapalne jelit – symptomy

	Choroba Leśniowskiego-Crohna	Wrzodziejące zapalenie jelita grubego
Defekacja	Często przypomina owsiankę, czasami biegunka tłuszczowa.	Często śluzowany i zawierający krew
Bolesne parcie na stolec	Rzadziej	Częściej
Gorączka	Często	Gdy występuje, wskazuje na poważny stan choroby
Przetoka	Często	Rzadko
Utrata wagi	Często	Rzadziej

W związku z biegunkami można zauważyć zmniejszone wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Zapalenie dystalnego jelita krętego powoduje upośledzone wchłanianie witaminy B12, a jelita czczego – niedokrwistość makrocytarną.

Osoby chorujące na choroby zapalne jelit często wykluczają z diety różne produkty spożywcze, które utożsamiają z wystąpieniem dolegliwości. Z tego powodu może u nich wystąpić: hipoproteinemia, niskie stężenie witamin: A, D, K, C i B w surowicy. Niskie stężenie składników mineralnych – żelaza, cynku, magnezu – powoduje zmniejszenie odporności organizmu, pojawiają się problemy z gojeniem ran, częściej pojawiają się infekcje.

Choroby zapalne jelit zwiększają ryzyko osteoporozy i osteopenii w konsekwencji hipogonadyzmu, upośledzenia wchłaniania witaminy D i wapnia czy też przyjmowania leków sterydowych.

Nieswoiste choroby zapalne jelit – przyczyny

Choroby zapalne jelit to złożone choroby, które powstają w wyniku interakcji czynników środowiskowych i genetycznych (obserwuje się rodzinne występowanie nieswoistych zapaleń jelit), prowadząc do odpowiedzi immunologicznych i stanu zapalnego w jelicie.

Do chwili obecnej nie udało się jednoznacznie określić przyczyny wywołującej choroby zapalne jelit. Wiadomo, że są one efektem złożonej, patogenezy oraz interakcji pomiędzy różnymi elementami, w efekcie których powstaje ciągły stan zapalny. Badania wskazują na kilka prawdopodobnych kierunków powstania przewlekłego zapalenia błony śluzowej:

• nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna na antygen własnej mikroflory jelitowej (efekt zmian we florze bakteryjnej, czynników immunologicznych, uwarunkowań genetycznych),
• angiogeneza (tworzenie naczyń krwionośnych) i antyangiogeneza,
• komórki tuczne (zwiększona ilość w błonie śluzowej oraz zwiększone stężenie wydzielanych przez nie substancji – histamina, tryptazyna, IL16, substancja P, heparyna).

Coraz większa liczba badań wskazuje na duży udział bakterii jelitowych w patogenezie chorób zapalnych jelit. Mikroflora bakteryjna pacjentów różni się ilościowo i jakościowo w porównaniu z mikroflorą osób zdrowych.  Badania wskazują na pozytywny wpływ bakterii probiotycznych na przebieg chorób zapalnych jelit. Może to być związane m.in. z hamowaniem rozwoju drobnoustrojów patogennych.

Nieswoiste choroby zapalne jelit – żywienie

Rozwój nieswoistych chorób zapalnych jest łączony z modelem diety typowym dla krajów wysokorozwiniętych.

Sposób żywienia osób chorujących na nieswoiste choroby zapalne jelit jest uzależniona od takich czynników, jak:

• stan choroby (remisja/nawrót) lub nasilenie stanu chorobowego,
• lokalizacja zmian chorobowych (jelito grube, jelito cienkie, górny odcinek przewodu pokarmowego),
• konkretne objawy (jelitowych i/lub pozajelitowych),
• stan odżywienia pacjenta oraz przebyte zabiegi chirurgiczne.

Prowadzenie dietoterapii jest kwestią bardzo złożoną i wymaga indywidualnego podejścia zależnego od stanu klinicznego i potrzeb chorego.

Mimo powszechnego przekonania, że dieta nie ma nic wspólnego z chorobami zapalnymi jelit wydaje się, że można zauważyć kilka trendów. Na podstawie opublikowanych badań, aby uzyskać najlepszą szansę zapobiegania stanom zapalnym jelit, należy zminimalizować lub wyeliminować następujące pokarmy:

• Białko zwierzęce (wołowina, wieprzowina, jagnięcina, kurczak, indyk, ryby, owoce morza, mleko, jogurt, ser, lody, jajka itp.)
• Tłuszcz zwierzęcy (jak wyżej)
• Tłuszcz ogółem (produkty odzwierzęce, smażone potrawy, fast foody, przetworzona żywność, desery, ciasta, ciastka, oleje)
• Białko mleka (mleko, ser, jogurt, lody, serwatka, substancje stałe z maślanki, substancje stałe z odtłuszczonego mleka, kazeinian wapnia, kazeinian sodu, mleczna czekolada)
• Kwasy tłuszczowe omega-6 – wołowina, wieprzowina, olej kukurydziany / słonecznikowy, margaryna
• Dodatki do żywności / środki przetwórcze (takie jak maltodekstryna) oraz środki emulgujące lub zagęszczacze (takie jak karboksymetyloceluloza, karagenina i guma ksantanowa)
• Wysokie spożycie cukru (fast food, słodycze, napoje bezalkoholowe, napoje serdeczne, słodzone jogurty, aromatyzowane napoje mleczne, desery)
• Śmieciowe, rafinowane i przetworzone produkty spożywcze (ciasteczka, cukierki, ciasta, fast foody, czekolada, napoje bezalkoholowe)
• Gluten, przynajmniej tymczasowo (pszenica, żyto, jęczmień, pszenżyto i produkty je zawierające, takie jak chleb, ciasta, ciastka, płatki zbożowe, makaron)
• Alkohol

Warto zwiększyć spożycie poniższych składników:

• Warzywa (wszystkie, gotowane lub surowe, nie smażone lub gotowane w oleju)
• Owoce (wszystkie, ugotowane lub surowe, nie duszone w cukrze ani nie przetworzone w galaretkę)
• Ziarna (najlepiej produkty pełnoziarniste – owies, brązowy ryż, proso, mąka kukurydziana, gryka, jęczmień, komosa ryżowa)
• Pokarmy o wysokiej zawartości przeciwutleniaczy, witaminy C i witaminy E (owoce, warzywa, kurkuma)

Przebieg nieswoistych chorób zapalnych jelit wskazuje na indywidualną reakcję na określone pokarmy, jak również indywidualną tolerancję różnych składników pokarmowych. W związku z tym w okresie remisji stosuje się żywienie dostosowane do potrzeb konkretnej osoby.

Podstawą postępowania dietetycznego w aktywnej fazie choroby jest również indywidualne dostosowanie żywienia w zależności od stopnia tolerancji występujących dolegliwości, powikłań czy stanu klinicznego osoby chorej. Zawsze jednak warto dążyć, jeśli to możliwe, do wprowadzenia zbilansowanej, pełnowartościowej diety aby zminimalizować ryzyka niedoborów pokarmowych, niedożywienia, utraty masy ciała. Wyłącza się przy tym produkty, które mogą nasilać objawy chorobowe.

Nieswoiste choroby zapalne jelit – suplementacja

Istnieją badania sugerujące działanie niektórych suplementów w chorobach zapalnych jelit. Mimo wszystko należy pamiętać, że są tylko suplementy, a więc coś, co jest dodatkiem do zbilansowanej diety, którą toleruje chory. Polecam ostrożne stosowanie suplementów, ponieważ pojawiają się dowody, że wiele z nich powoduje więcej szkody niż pożytku, szczególnie w dłuższej perspektywie. Do tematu należy podejść ostrożnie, ponieważ każdy przypadek jest indywidualny.

Niemniej z badań sugerujących pozytywne działanie warto wspomnieć o:

• L-glutamina
• Kwercetyna
• Probiotyki
• Omega-3
• Kurkumina
• Witamina D
• Trawa pszeniczna
• Witaminy i minerały które utraciliśmy w związku z chorobą

Sposób oraz forma żywienia osób chorujących na nieswoiste choroby zapalne jelit jest ściśle uzależniona od stanu choroby (remisja/nawrót), lokalizacji zmian chorobowych (jelito grube, jelito cienkie, górny odcinek przewodu pokarmowego), objawów (jelitowych i/lub pozajelitowych), stanu odżywienia oraz przebytych zabiegów chirurgicznych. Prowadzenie dietoterapii jest kwestią bardzo złożoną i wymaga indywidualnego podejścia zależnego od stanu klinicznego i potrzeb chorego.

Jeśli szukasz pomocy dietetycznej w nieswoistych chorobach zapalnych jelit, zapraszam do kontaktu.

Bibliografia:

• M J Carter, A J Lobo, S P L Travis. Guidelines for the Management of Inflammatory Bowel Disease in Adults. GUT. An International Journal of Gastroenterology and Hepatology. 53(Suppl V), s. v1–v16, 2004.  (ang.).
• Gary R. Lichtenstein, Maria T. Abreu, Russell Cohen, William Tremaine. American Gastroenterological Association Institute Medical Position Statement on Corticosteroids, Immunomodulators, and Infliximab in Inflammatory Bowel Disease. GUT. An International Journal of Gastroenterology and Hepatology. 130 (3), s. 935-939, 2006. (ang.).
• Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka-Panas. Różnicowanie i leczenie nieswoistych chorób zapalnych jelit. Przewodnik lekarza. 10 (1), s. 56-65, 2007 (pol.).
• Baumgart DC., Sandborn WJ. Inflammatory bowel disease: clinical aspects and established and evolving therapies. Lancet. 9573 (369), s. 1641–57, maj 2007.
• Xavier RJ., Podolsky DK. Unravelling the pathogenesis of inflammatory bowel disease. Nature. 7152 (448), s. 427–34, lipiec 2007. 
• Baumgart DC., Carding SR. Inflammatory bowel disease: cause and immunobiology. Lancet. 9573 (369), s. 1627–40, maj 2007. 
• Chu, Hiutung; Khosravi, Arya; Kusumawardhani, Indah P.; Kwon, Alice H. K.; Vasconcelos, Anilton C.; Cunha, Larissa D.; Mayer, Anne E.; Shen, Yue; Wu, Wei-Li (2016-05-27). Gene-microbiota interactions contribute to the pathogenesis of inflammatory bowel disease. Science. 352 (6289): 1116–1120.
• Gugała-Mirosz Sylwia, Nieswoiste choroby zapalne jelit – złożony problem, różne postępowanie. Współczesna dietetyka, 14/2017
• Charlebois A, Rosenfeld G, Bressler B (June 2016). The Impact of Dietary Interventions on the Symptoms of Inflammatory Bowel Disease: A Systematic Review. Critical Reviews in Food Science and Nutrition. 56 (8): 1370–8.